ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΜΑΝΤΕΛΣΤΑΜ ΣΤΗΝ ΑΡΜΕΝΙΑ
(Απόσπασμα από τη μηνιαία εφημερίδα των Αρμενίων της Κύπρου «ΑΖΑΤ ΤΖΑΪΝ», Ιανουάριος, 2004, Αρ. 8, σελ.ΙΙΙ.). Το θέμα είναι, όμως πάντα επίκαιρος.
Πρόσφατα, στη Χάγη της Ολλανδίας, διοργανώθηκε εκδήλωση με θέμα «Η Αρμενία και ο Οσίπ Μάντελσταμ» από τον Αρμενικό Πολιτιστικό Σύλλογο «Αποβιάν». Κατά την εκδήλωση έγιναν και τα εγκαίνια έκθεσης ζωγραφικής του Ολλανδού καλλιτέχνη Σίτσε Μπέϊκερ, με έργα βασισμένα στα ποιήματα που έγραψε ο Μάντελσταμ για την Αρμενία.
Ακολούθως ο ζωγράφος μίλησε για των Μάντελσταμ και το έργο του με κεντρική αναφορά στα 'ποιήματα της Αρμενίας’ που γράφτικαν το 1930 στην Τιφλίδα, αμέσος μετά την οκτάμηνη παραμονή του ποιητή στην Αρμενία. Ο Μπέϊκερ απάγγειλε εκτεταμένα αποσπάσματα απο τα έργα του Μάντελσταμ, ενώ αρκετές φορές με τη χρήση διαφανειών προσπάθησε να παντρέψει και οπτικά την ομολογουμέως «δύσκολη» ποίηση του Ρώσου ποιητή.
«Τα ποιήματα του Μάντελσταμ προσπαθούν μέσα από αλληγορίες να συνθέσουν το 'το αρμένικο χαλί ’ όπως το ονόμασε ο Σίτσε Μπέϊκερ, της ιστορίας ενός λαού του οποίου οι ρίζες αγγίζουν την χαραυγή του ανθρώπινου πολιτισμού».
Ο Ρωσο-εβραίος συγραφέας Οσήπ Μάντελσταμ, που γεννήθηκε στη Βαρσοβία τον Ιανουάριο, 1891, ήταν ένας από ιδιαίτερα πετυχημένους ποιητές του 20ού αιώνα. Πέρα από την ποίηση, δημοσίευσε και αρκέτα δοκίμια. Ένα κάπος μεγαλούτσικο γράφτηκε μετά την παραμονή του ποιητή στην Αρμενία, την άνοιξη και καλοκαίρι νου 1930, κυρίως στην περιοχή της λίμνης Σεβάν. Στα απομνημονεύματά τις, η σύζυγός του Νατέζτα Μάντελσταμ, γράφει ότι στην Αρμενία ξανάρχισε να γράφει ποίηση, μετά από μια μακροχρόνια σιωπή. Ο Αρμένιος ποιτής Τσαρέντς, τον ενεθάρρυνε σ’ αυτό.
Στους σοβιετικούς κριτικούς δεν πολυάρεσε το μακρύ δοκίμιό του, «Ταξίδι στην Αρμενία», αλλά ο Κεβόρκ Εμίν το αποκάλεσε «ένα από τα καλύτερα εργά για την Αρμενία… και ότι καλύτερο μπορεί να συλλάβει το μυαλό και η καρδιά ενός ταλαντούχου και βαθυστόχασου άνδρα στη θέα της Αρμενίας». Ο Μάντελσταμ πέθανε στη Σιβηρία σχεδόν μια δεκαετία μετά την επίσκεψή του στην Αρμενία. Όπως και στην περίπτωση του Τσαρένς αλλα και τόσων άλλων διανοουμένων, το έγκλημά του ήταν κάποιο από τα ποιήματά του. Αν και τα έργα του δημοσιεύθηκαν στην Αρμενία (και στη Δύση) η φήμη του ήταν πάντα καλύτερη μακριά από τα σύνορα της πατρίδας του.
Σπούδασε στη Σορβόνη, στο Παρίσι και στη Χαϋδελβέργη της Γερμανίας, καθός και στην Αγία Πετρούπολη. Θεωρούσε την Αρμενία και την Υπερκαυκασία ως κέντρο του ανθρώπινου πολιτισμού.
Πέρασε τους μήνες του στην Αρμενία μελετώντας τους αρχαιολογικούς και αρχιτεκτονικούς της θησαυρούς, ενώ προσπάθησε να μάθει αρχαία και σύγχρονα αρμένικα.
Όλα αυτά είναι εμφανή στο έργο του «13 ποήματα για την Αρμενία» όπου απεικονίζει την αντίληψή του για την αρμενική ιστορία και τον πολιτισμό της.
Απόσπασμα από το έργο του Μάντελσταμ «Ταξίδι στην Αρμενία».
«Δεν υπάρχει τίποτα πιο εποικοδομητικό και ευχάριστο στη ζωή από το να αναμειχθεί κάποιος με μια κοινωνία ανθρώπων που ανήκουν σε μια τελείως διαφορετική φυλή, τους οποίους όμως σέβεται, τους οποίους αγαπά, για τους οποίους είναι περήφανος, έστω και αν για εκείνους θα είναι ξένος. Η τρομερή ζωτικότητα των Αρμενίων, η αγενής τρυφερότητά τους, η ευγενής τους κλίση για σκληρή δουλειά, η ανεξήγητη αποστροφή τους σε οτιδήποτε το μεταφυσικό και η θαυμάσια οικειότητά τους με τον κόσμο των χειροπιαστών αγαθών – όλα αυτά μου έλεγαν: έισαι ξύπνιος, μη φοβάσαι για το χρόνο σου, μην είσαι πονηρός...
Δεν ήταν αυτό αποτέλεσμα του ότι βρέθηκα μεταξύ ανθρώπων που, ενώ ήταν διάσημοι για την πυρετώδη δραστηριότητά τους, εντούτοις η ζωή τους ρυθμιζόταν όχι με το ρολόι του σιδηροδρομικού σταθμού, ούτε με εκείνο κάποιου ιδρύματος, αλλά από το ηλιακό ρολόι που είδα στον αρχαιολογικό χώρο του Ζβαρτνότς, σε μορφή αστρονομικού τροχού ή μήπως κάποιου ρόδου χαραγμένου στην πέτρα».
